Echa katastrofy Kurska pobrzmiewają wprawdzie w nakręconym w 2004 roku dramacie Władimira Chotinienki „72 metry”, jak również w późniejszym o dziewięć lat obrazie Jusupa Razykowa „Wstydzie” – ale to naprawdę są tylko echa. I to na dodatek dalekie. Bo kto w Rosji odważyłby się nakręcić film, który spotkałby się z otwartą niechęcią Kremla. Dlatego musiał wziąć się za to reżyser z Danii, pozyskując do swego projektu producentów z Belgii i Luksemburga. Thomas Vinterberg („Submarino”, „Polowanie”, „Komuna”) postanowił opowiedzieć tę historię, jak najściślej trzymając się faktów. Dlatego wykorzystał scenariusz Roberta Rodata („Szeregowiec Ryan”, „Patriota”), który oparł się na wydanej krótko po katastrofie dokumentalnej książce Roberta Moore’a „A Time to Die”.

Konstrukcją – przynajmniej jeśli chodzi o początek – „Kursk” przypomina „Łowcę jeleni”. Zaczyna się sielankowo, od ślubu jednego z bohaterów, marynarza Floty Północnej, na którym gośćmi są jego przyjaciele i towarzysze z wojska. Ci sami, z którymi krótko później wypływa w swój ostatni rejs – na Morze Barentsa – aby wziąć udział w wielkich, jak na tamte czasy, manewrach marynarki. Dla „Kurska” kończą się one po dwóch dniach, wraz z wybuchem, do jakiego doszło na pokładzie łodzi w wyniku wycieku z jednej z torped wysoko skondensowanego nadtlenku wodoru. Zniszczony w sporej części okręt opada na dno. Na powierzchni zaczynają się przygotowania do akcji ratunkowej, która jest prawdziwym wyścigiem ze śmiercią. Bo jeśli ktoś ocalał, to naprawdę jest niewiele czasu na to, aby przyjść mu z pomocą… Od momentu wybuchu Vinterberg prowadzi narrację dwutorowo: z jednej strony towarzyszy marynarzom w zatopionej łodzi, z drugiej ich dowódcom i kolegom, którzy dokładają wszelkich starań, by ocalić im życie.

Jedni i drudzy zdają się mieć przed sobą zadania niewykonalne: pierwsi – doczekać pomocy, drudzy – dotrzeć na czas. Akcję utrudnia bowiem fatalny stan techniczny podwodnej łodzi ratunkowej. Rozwiązaniem problemu byłoby przyjęcie oferty Brytyjczyków i Norwegów, ale to z kolei oznaczałoby przyznanie się do własnej słabości. Duński reżyser stanął przed trudnym zadaniem (i nie chodzi tu tylko o wyzwania natury technicznej), chcąc z jednej strony oddać prawdę historyczną, z drugiej natomiast – uniknąć oskarżeń o stworzenie dzieła uderzającego w rządzących na Kremlu (tak się składa, że wciąż tych samych). Jedyną jednoznacznie negatywną postacią okazuje się więc przysłany z Moskwy admirał Władimir Pietrenko (w tej roli Max von Sydow), którego główne zadanie polega na uciszeniu rodzin marynarzy i stonowanie towarzyszących wszystkim emocji. Podejmując taki temat, łatwo jest popaść w banał i przesadzić z patetyzmem. Vinterberg szczęśliwie unika i jednego, i drugiego. Udaje mu się to, ponieważ przybiera pozycję obserwatora neutralnego, aczkolwiek współczującego ofiarom i ich najbliższym.

Ci najbliżsi też zresztą stają się ofiarami katastrofy. Psychicznie wyniszcza ich bezsilność i nieudolność władz, które nie potrafią przyznać się do popełnionych błędów ani nawet zdobyć się na bezinteresowny żal. Ich „reprezentantką” Duńczyk czyni będącą w zaawansowanej ciąży Tanię (gra ją Francuzka Léa Seydoux) – żonę jednego z marynarzy, Michaiła Awierina (belgijski aktor Matthias Schoenaerts) – która znajduje w sobie odwagę, by głośno domagać się prawdy. Chociażby w kwestii odrzucenia przez Kreml zachodniej pomocy. Ten wątek natomiast pozwala reżyserowi wprowadzić na plan komandora Davida Russella (to postać autentyczna), w którego wcielił się Colin Firth (Oscar za pierwszoplanową rolę w „Jak zostać królem”), stojącego po drugiej stronie barykady – naprzeciw admirała Pietrenki. Należy oczywiście docenić faktograficzną stronę filmu, ale przy okazji wskazać też jego mankamenty.

Najdotkliwszym jest brak napięcia. „Kursk” jest bowiem emocjonalnie chłodny, co w zestawieniu z tym, że już przed rozpoczęciem seansu nawet średnio zorientowany w temacie widz zna zakończenie tej historii, sprawia, iż trudno przez niemal dwie godziny śledzić losy bohaterów z uwagą i zaangażowaniem. Rosjanie zapewne opowiedzieliby to z większym nerwem i wyższą temperaturą narracji, ale – wiadomo – tak szybko (jeżeli w ogóle) tego nie zrobią. Wydanie DVD też na kolana nie powala. To, co znajduje się w zakładce „Dodatki”, to jedynie zajawki innych obrazów. A przecież nie brakuje filmów dokumentalnych na temat katastrofy „Kurska”, które mogłyby być idealnym dopełnieniem dzieła Vinterberga.