Wśród wszystkich tych problemów można jeszcze bardziej skomplikować sobie temat, dzieląc sam gatunek komedii na podgrupy. Ogólnie łatwiejszy do uprawiania wydaje się gatunek komedii sytuacyjnej, w której twórca liczy na zaskoczenie widza samymi gagami. Jest to zresztą podgatunek najstarszy – kino nieme wymuszało na twórcach takie właśnie podejście do komedii, robiąc ze slapsticku jeden z pierwszych rozpoznawalnych stylów filmowych. Tutaj zawsze natychmiast widać wynik – wybuch śmiechu lub cisza na sali. Trudniejszy do uprawiania jest niewątpliwie podgatunek komedii konwersacyjnej, w którym wynik zależy w ogromnym stopniu nie tylko od poczucia humoru i literackich umiejętności scenarzysty, ale również od aktorskich umiejętności ekipy, która zagwarantować musi tzw. delivery, czyli odpowiedni sposób komediowego zaintonowania i wymówienia frazy. Współczesnym mistrzem tego typu komedii pozostaje dla mnie Woody Allen, którego filmowe tyrady są zupełnie niepowtarzalne i natychmiast rozpoznawalne. A jednak przy innym „delivery”, choćby w wykonaniu Kennetha Branagha w „Celebrity” widać, że ten sam materiał może w cudzych ustach irytować, a nie śmieszyć. W tym podgatunku komedii również łatwo szybko zorientować się na ile celny jest materiał – widz albo wybucha śmiechem, albo nie. Jednym z najtrudniejszych podgatunków komedii wydaje mi się komedia charakterów. Po pierwsze, rzadko pojawia się w niej tradycyjnie komediowy chwyt natychmiast wywołujący głośny śmiech widza. Po drugie, wymaga ona absolutnie idealnego zrozumienia między scenarzystą, reżyserem i ekipą aktorską – bez tego komizm zapisanej w skrypcie postaci może na ekranie zupełnie zginąć. Komedia charakterów zwykle wywołuje u widza po prostu uśmiech; raczej wesołość, niż głośny wybuch śmiechu. Jak na komedię to pozornie niewiele, ale komedia charakterów oferuje jedną zasadniczą zaletę w porównaniu do innych typów – przy kolejnych seansach bawi zwykle równie dobrze, a potrafi nawet bawić jeszcze lepiej niż wcześniej. Tam gdzie znany gag wywołuje już często tylko uśmiech wspomnienia pierwszego seansu, oryginalna, świetnie narysowana komediowa postać potrafi mnie bawić coraz mocniej, w miarę jak zauważam więcej i więcej aktorskich gestów, elementów scenografii, czy reżyserskich sztuczek budujących daną postać.

Dlaczego pozwalam sobie na ten przydługi wstęp? Dlatego, że „Genialny klan” jest jedną z najlepszych komedii jakie widziałem, ale jest to właśnie doskonały przykład komedii charakterów, unikającej gagów i natychmiast działających na widza komicznych puent. Widz zasiadający przed ekranem, przygotowany na komedię w tradycyjnym rozumieniu, czyli na zbiór żartów sytuacyjnych, będzie podczas seansu „Genialnego klanu” zawiedziony. W całym filmie tego typu momenty można policzyć dosłownie na palcach jednej ręki. Zasadnicza część komediowego ładunku jest w tym filmie przekazywana na poziomie „podprogowym”. Przez niedostrojenie i niezrozumienie poziomu przekazu tego filmu bardzo łatwo będzie go komuś sklasyfikować jako „słabą komedię”, a to błąd.

„Genialny klan” jest bezpośrednią kontynuacją stylistyczną „Rushmore”. Anderson ponownie przeniósł na ekran scenariusz tworzony wspólnie z Owenem Wilsonem (obsadził również znowu Owena i Luke′a). Ponownie zdecydował się przemawiać do widza nie na poziomie gagów, tylko na poziomie rysunku charakterów i żartów realizacyjnych. Ponownie liczy na to, że widz albo dostroi się do jego fali, do sardonicznego, suchego poczucia humoru, albo zupełnie nic z filmu nie zrozumie (bo nie załapie ani komediowości, ani dramatu). Tyle że tym razem Anderson podniósł poprzeczkę jeszcze wyżej. W „Genialnym klanie” w porównaniu do „Rushmore” mamy jeszcze więcej niestandardowych postaci. Każdy jest tu niejako dorosłą wersją nastoletniego bohatera poprzedniego filmu, a ilość dziwacznych sytuacji z „Rushmore” pomnożona została przez tę właśnie zwiększoną liczbę postaci. Mamy też jeszcze bardziej meandryczną linię fabularną, jeszcze gęstsze żarty wizualne, jeszcze więcej sprzecznych sygnałów komediowych i dramatycznych – ogólnie jesteśmy po prostu o jeden poziom wyżej w komunikacji z tym dziwakiem Wesem Andersonem. Mimo że „Genialnym klanie” pojawiają się bardzo podobne rozwiązania stylistyczne do tych wykorzystanych w „Rushmore”, odniosłem wrażenie, że Anderson o krok dalej posunął się w hermetyczności swojego podejścia. Tak jakby jeszcze wyraźniej podkreślał tutaj, że nie ma zamiaru zdobywać sympatii widza, który od początku nie załapuje tego typu „klimatu”.

W „Genialnym klanie” Anderson daje widzowi jeszcze mniej wskazówek co do odbioru poszczególnych scen. W filmie dosłownie roi się od sytuacji, które w jednej chwili wywołują śmiech, ale w następnej rodzą niepewność, czy faktycznie należało się z tego zaśmiać. Po części przyczyną jest to, co u Andersona widać było już w „Rushmore” – umiejętność karkołomnego połączenia na ekranie dziwacznych postaci z prawdziwym dramatem. „Genialny klan” obok całego komediowego przekazu potrafi też znienacka poruszyć sceną dramatyczną i jest to jeden z elementów, które zrobiły na mnie w filmie największe wrażenie. O ile dramatyczne momenty w „Rushmore” dawało się podsumować uspokajającym komentarzem o młodym wieku nieletniego bohatera, o tyle w „Genialnym klanie” tego typu momenty stają się nagle dużo bardziej przejmujące. A jednak, zanim losy któregoś z bohaterów zdążą zbyt mocno zaważyć na nastroju filmu, Anderson umiejętnie z powrotem wprowadza nas w lżejsze samopoczucie. Tak subtelnego balansowania między tragedią a komedią nie widziałem w kinie dawno. Myślę, że osiągnięcie takiej równowagi bez wykorzystywania łatwych chwytów i nadmiernego upraszczania przekazu możliwe było przede wszystkim dzięki temu, że Anderson zachowuje kontrolę nad całością procesu tworzenia filmu – od pomysłu, przez fazę pisania scenariusza, do reżyserii. Choć oczywiście dla widza widoczny jest wynik przede wszystkim tej ostatniej funkcji – świetne prowadzenie genialnej ekipy aktorskiej. O aktorach powiem tylko tyle, że większość obsady zdołała ze świetnym skutkiem zagrać przeciwieństwa swoich typowych ról. W filmie pojawia się przez to kolejny, dziwny poziom komedii charakterów – wykraczający poza fabułę samego filmu i wchodzący w relację widza z danym aktorem.

„Genialny klan” jest jedną z najlepszych tragikomedii jakie widziałem w ciągu ostatnich lat. Po zaledwie trzech filmach Wes Anderson wyrósł na absolutnie pierwszoplanowy talent w amerykańskim kinie – scenarzystę-reżysera o niesamowitym wyczuciu i komedii i dramatu, przemawiającego własnym oryginalnym głosem i odmawiającego „umasowienia” swojego przekazu. Kto nie odbiera na tej samej fali, na której nadaje reżyser, po prostu nie znajdzie tutaj prawie nic interesującego. Oczywiście z tego powodu „Genialny klan” nie jest filmem, który można komukolwiek bez obaw zarekomendować. W tej sytuacji, w duchu niejasnych scenariuszowo-reżyserskich rozwiązań Andersona, pozwolę sobie nikomu nie polecać tej wyśmienitej tragikomedii. Poważnie.