Nury (rocznik 1976) i Robin (rocznik 1958) to twórcy cenieni na rynku zachodnioeuropejskim; obaj mają na koncie kilka cieszących się uznaniem serii, spośród których na szczególne wyróżnienie zasługują „W.E.S.T.” i „Il était une fois en France” (w przypadku pierwszego z autorów) oraz „Koblenz” i „Rouge de Chine” (w przypadku drugiego). „Śmierć Stalina” – z podtytułem: „Historia prawdziwa… radziecka” – była ich pierwszym wspólnym dokonaniem. Dodajmy – wyśmienitym! To, sądząc przynajmniej po debiutanckim albumie cyklu, komiks znakomity – i to zarówno warstwie scenariuszowej, jak i graficznej. Przedstawioną w „Agonii” opowieść o ostatnich dniach życia satrapy i zakulisowych gierkach podejmowanych w tym czasie przez jego najbliższych współpracowników poprzedza wstęp powiązany jedynie pośrednio z główną osią akcji, ale wiele mówiący o strachu i psychozie, w jakich żyli na co dzień obywatele Kraju Rad. Nikita Michałkow w swoim najsłynniejszym filmie z lat 90. ubiegłego wieku użył wobec nich nadzwyczaj trafnego określenia – to ludzie „spaleni słońcem”. Słońcem, które nosiło imię Stalin.

Ostatniego dnia lutego 1953 roku radio moskiewskie nadaje na żywo koncert fortepianowy Mozarta, jako solistka występuje Maria Judina. W trakcie transmisji do dyrektora rozgłośni dzwoni przedstawiciel Stalina i każe mu za kilkanaście minut oddzwonić pod podany numer. Gdy Jurij Andriejew spełnia prośbę (a w zasadzie rozkaz), w słuchawce słyszy głos samego Józefa Wissarionowicza, który dziękuję mu za udany występ; jednocześnie informuje, że następnego dnia jego ludzie – czytaj: enkawudziści – zgłoszą się po kopię nagrania. Chwilę później Andriejew dowiaduje się od szefa techników, że żadnej kopii nie ma, ponieważ koncert nadawany był na żywo, nikt go nie rejestrował. Przerażony dyrektor nie ma innego wyjścia, jak zarządzić ponowne odtworzenie dzieła Mozarta i tym razem nagrać je na płytę – specjalnie dla Stalina. Członkowie orkiestry wyrażają zgodę, sprzeciwia się tylko pianistka, nienawidząca satrapy z całego serca za to, że wszyscy jej najbliżsi zamknięci zostali w łagrach. Przełożony próbuje różnych sposobów perswazji – gróźb, w końcu przekupstwa – by skłonić ją do zajęcia miejsca przy instrumencie. Kobieta w końcu wyraża zgodę. Kilka godzin później okazuje się, co nią kieruje. Gdy w rozgłośni zjawiają się wysłannicy dyktatora, Judina dołącza do płyty prywatny liścik do Stalina.

Chwilę później – i to jest właściwy początek „Agonii” – przenosimy się do pokrytej śniegiem willi w Kuncewie pod Moskwą. Stalin otrzymuje od swoich ludzi oczekiwaną przesyłkę, nastawia płytę, otwiera list od Judinej i w tym samym momencie… doznaje ataku. Znajduje go stara gosposia, która prosi strzegącego spokoju wodza strażnika o pomoc w przeniesieniu Józefa Wissarionowicza z podłogi na tapczan. Ten jest przerażony – nigdy nie widział dyktatora w takim stanie i wcale nie jest pewien, czy – kiedy ten już dojdzie do siebie – będzie szczęśliwy, że ktoś go takim widział. Staruszka, początkowo podejrzewająca, że gospodarz jest pijany, dochodzi jednak do wniosku, że przyczyna niedyspozycji musi być inna. Wzywa szefa ochrony, a ten natychmiast dzwoni do Ławrientija Berii. Niebawem wszechmocny i przebiegły ludowy komisarz spraw wewnętrznych zjawia się w Kuncewie, ale zamiast podjąć kroki niezbędne do ratowania chorego, rozpoczyna własną grę. Przekonany, że Stalinowi nic już nie pomoże, udaje się do jego biura i wyciąga najtajniejsze dokumenty – przydadzą mu się w późniejszej walce o władzę. Dopiero potem rozkazuje sprowadzić członków Komitetu Centralnego – Gieorgija Malenkowa (formalnego zastępcę dyktatora w partii), Nikitę Chruszczowa, Anastasa Mikojana, Łazara Kaganowicza i Nikołaja Bułganina (jednocześnie ministra obrony). Kolektywnie mają zdecydować, co dalej. A Stalin w tym czasie powoli, przez nikogo nie niepokojony, kona…

Scenariusz „Agonii” oparty został na zachowanych dokumentach, choć oczywiście – dla dobra fabuły – Nury dodał co nieco od siebie (zwłaszcza w wątku związanym z synem Stalina, generałem Wasilijem Dżugaszwilim). Połączył wydarzenia w ciąg przyczynowo-skutkowy, wyciągając na plan pierwszy to, co jego zdaniem było najistotniejsze (i najbardziej charakterystyczne), a więc z jednej strony zaskakującą reakcję najwyższych hierarchów partyjnych, z drugiej natomiast – rozpędzoną już machinę masowych prześladowań Żydów radzieckich, które miały być pokłosiem prowokacji wobec lekarzy kremlowskich. Wyłania się z tego bardzo prawdziwy obraz komunistycznego piekła, w którym nikt nie mógł czuć się bezpieczny, nawet ludzie znajdujący się u steru władzy. Wszechwładza Stalina paraliżowała bowiem każdego (oprócz Berii); nikt nie był w stanie podjąć wiążącej decyzji bez konsultacji z innymi członkami Komitetu Centralnego, wszyscy bali się odpowiedzialności, bo a nuż Józef Wissarionowicz dojdzie do siebie i wyrazi niezadowolenie z powodu podjętych przez nich działań. O ironio, ofiarą tego paraliżu na szczytach władzy padł sam satrapa. Beria, który jako jedyny mógł dać sygnał do udzielenia pomocy medycznej wodzowi, był tym najmniej zainteresowany. Można więc tutaj przytoczyć znane przysłowie: Jak sobie pościelił, tak się wyspał. I chodzi oczywiście o Stalina.

Maestrii scenariusza dorównuje także strona graficzna komiksu. Thierry Robin nigdy nie ukrywał swoich inspiracji filmowych, wśród których jedną z najważniejszych były czarno-białe, ekspresjonistyczne, powstałe jeszcze w latach 20. i 30. XX wieku, obrazy Fritza Langa. I choć „Agonia” jest albumem kolorowym, tę fascynację klimatem noir – obecnym w takich filmach jak „Zmęczona śmierć” (1921), „Doktor Mabuse” (1922) czy „M – morderca” (1931) – dostrzec można od pierwszego spojrzenia. Robin doskonale wykorzystuje grę cieni, rzadko pozwala swoim bohaterom na wyjście z nich; dzięki temu tworzy niezwykły nastrój, typowy raczej dla dzieł z pogranicza grozy i horroru niż dramatu politycznego. Jakby tego było mało, swoich bohaterów obdarza nienaturalnie podłużnymi twarzami, nadaje im też bardzo ostre rysy, co sprawia, że wyglądają – delikatnie mówiąc – demonicznie. Nie do pobicia pod tym względem jest Beria, który w podobnym emploi sprawdziłby się nawet jako książę Dracula w komiksowej adaptacji powieści Brama Stokera. Purystom historycznym taki obraz rzeczywistości sowieckiej może wydać się zdecydowanie przerysowany, ale jeśli tylko uda się przekonać ich, że to jedynie w pełni dopuszczalna licentia poetica, i oni mogą, a nawet powinni, zmienić zdanie. Wszak forma została tym samym idealnie dopasowana do treści!

PS. Dwa lata po „Agonii”, nakładem Dargaud, światło dzienne ujrzał drugi tom „Śmierci Stalina” – zatytułowany „Pogrzeb”.