Login:
Hasło:
Pamiętaj mnie

Zapomniałem hasła	Nie mam jeszcze konta
Zaloguj przez:

dzisiaj: 24 marca 2023

Migające światła
„Aftersun”, niespieszne, nieoczywiste dzieło, może znużyć. Bo rzeczywiście nie tak znów wiele w tym filmie się dzieje. Ale jeśli dotrze do Was na poziomie bardziej ukrytych znaczeń, na poziomie synchronizacji z własnymi wspomnieniami, emocjami, może stać się jednym z najważniejszych filmów 2023 roku.
Czasy się zmieniają, lecz zasady nie
„Szczypta nienawiści” to godna kontynuacja dotychczasowych powieści Abercrombiego. Przez lata, jakie upłynęły od wydarzeń opisanych w „Ostatecznym argumencie królów” sporo zdążyło się zmienić w świecie, ale motywacje bohaterów pozostały w gruncie rzeczy takie same.
Najlepszy tata, na świecie
Stwierdzenie, że główny bohater mangi „Samotny wilk i szczenię” nie spełnia standardów wychowawczych współczesnego świata, byłoby grubym niedopowiedzeniem. Mężczyzna bowiem regularnie zabiera swoje trzyletnie dziecko do pracy. Nie byłoby może w tym nic złego, gdyby nie fakt, że jest on… płatnym zabójcą. A że jest bardzo pracowity, zabija dziesiątki osób, na oczach swojego syna. Obmyśla przy tym skomplikowane intrygi w celu wykonania poszczególnych zadań, ryzykując nie tylko swoim życiem, ale także życiem swojego syna. „Jeśli tata nie wróci – zwraca się do niego pewnego razu – ty też umrzesz”.
Krew bizonów
Podobno western, jako gatunek, umarł śmiercią naturalną. Ale chyba tylko w kinie, bo komiksy o Dzikim Zachodzie wciąż mają się świetnie, o czym świadczy album "Buffalo Runner" wydany przez Lost In Time.
The Last of Us: Odc. 3. Love story w zniszczonym świecie
Dzięki poświeceniu Tess możliwa jest dalsza wędrówka pary głównych bohaterów, ale szybko staje się oczywiste, że muszą oni jak najszybciej uzupełnić swój ekwipunek. Z tego powodu chcą jak najszybciej dotrzeć do domu Franka i Billa, z którymi Joel czasami prowadził interesy. Pewnym zaskoczeniem jest zaś to, że opowieść o losach tych dwóch mężczyzn w praktyce zdominowała cały ten odcinek.
Komiks Roku 2022 – nominacje
Podobnie jak przez kilka ostatnich lat, przedstawiamy Wam listę najlepszych premier komiksowych minionych 12 miesięcy wybranych przez redakcję Esensji. W tym roku jest to 45 pozycji, na które będziecie mogli zagłosować, by ustalić listę czytelniczą.
Sprawa prywatna: Odc. 3. Gdzie kobieta nie może, tam lokaja pośle
Dopuszczenie do ucieczki zabójcy to dla policji zaledwie początek nadchodzących komplikacji, bo w efekcie zainteresowania się sprawą przez media zatroskani obywatele zasypują funkcjonariuszy doniesieniami o rzekomych miejscach pobytu zbiega. Z kolei Arturo Quiroga nie zmienia swego stosunku do poczynań siostry, dlatego Marina – aby kontynuować swe prywatne śledztwo – najpierw musi wydostać się spod troskliwej opieki jego podwładnych.
Moralność przyszłości
Choć „Płomień” to powieść sf, najważniejsze wątki nie mają tu z fantastyką naukową zbyt wiele wspólnego. A przynajmniej nie w sposób, jakiego moglibyśmy się spodziewać. Magdalena Salik zadaje pytania o moralność w świecie, w którym technologia wykracza daleko poza rzeczy, które śniły się filozofom.

Książki

Magazyn CCXXIV

Pobierz magazyn

Podręcznik

Nowości

książkowe (wybrane)

Opór
Ryk Brown
Puste wygony
Kasia Bulicz-Kasprzak
Stanie się coś złego
Jakub Bączykowski
Świat Burz
B.V. Larson
Tam, gdzie las spotyka się z niebem
Glendy Vanderah
To nie może się udać
Abby Jimenez
Upiorni
Łukasz Szuster
Wyrwa
Wojciech Chmielarz

więcej »

Zapowiedzi

książkowe (wybrane)

Dom
Piotr Kościelny
Jutro, jutro i znów jutro
Gabrielle Zevin
Księga zaginionych opowieści. Część 2
J.R.R. Tolkien
Natura Śródziemia
J.R.R. Tolkien
Nocna strona natury
Catherine Crowe
Tamarynd
Żaneta Pawlik
Upadek smoka
Ben Riggs
Wszyscy niestety normalni
Maria Czubaszek

więcej »

WASZ EKSTRAKT: 0,0 %
Zaloguj, aby ocenić

Wyszukaj / Kup

Sprawdź cenę

S.O.D.: Ślepoczytanie

Jacek Dukaj, Łukasz Orbitowski, Wit Szostak

« 1 2 3 4 … 7 »

Jacek Dukaj, Łukasz Orbitowski, Wit Szostak

S.O.D.: Ślepoczytanie

Orbitowski: Jak mówiłem, nie umiem stwierdzić poziomu oryginalności Wattsa, jestem człowiekiem, który w tym wypadku ocenia książkę bez pełnej świadomości tradycji literackiej, z której ona wyrasta. Co może być w jakiś sposób cenne – przecież tak jak Ty zaczynałeś, Jacku, powiedzmy od Lema, to dzisiejszy czytelnik może rozpocząć swoją gatunkową przygodę od Wattsa.

Tymczasem mnie przychodzi do głowy Lovecraft i jego próba opisania innej geometrii, architektury nieeuklidesowej, tych wszystkich stworów, które przywoływał. Oddał wrażenie, jakie wywołuje kontakt z takim kształtem, więcej nie mógł. Watts postępuje podobnie, czy idzie dalej? Nie sądzę.

W pewien sposób zyskujemy nową metodę odczytania tej książki. Watts podejmuje temat poznawania niewyobrażalnego i sam wpada we własne sidła, bo tego zwyczajnie nie da się zrobić. Tak samo jak – w odniesieniu do książki – nie umiemy wyobrazić sobie siebie bez świadomości ani tego, co będzie, gdy nas nie będzie. Powstaje książka pułapka, dla czytelnika i dla autora. To działa na określonym poziomie, kiedy zostajemy w nią złapani, i zawodzi w próbach wyzwolenia się z tego wizyjnego wilczego dołu.

Innymi słowy, pewnych rzeczy sztuka – w tym literatura – nie uniesie, oczywiście do czasu gdy przyjdzie taki, który mi udowodni, że się mylę. A Watts nim nie jest.

Za to z samych założeń wynika, że w kontakcie ze „Ślepowidzenia” nie znajdę nic interesującego.

Mamy bowiem do czynienia z opowieścią o spotkaniu w przyszłości, o statku pełnym bytów postludzkich, który natrafia na coś niezwykłego. I super. Istoty na Tezeuszu mają wszczepki, poprzemieniane ciała, poczwórne osobowości, jest wreszcie wampir, słowem: są w nich jakieś cienie człowiecze, ale z ludźmi, tymi, którzy teraz nas otaczają, nie mają za wiele wspólnego. Rorschach, wężydła są jeszcze dziwniejsze, ale co z tego? Otrzymuję opowieść o kontakcie dwóch obcych cywilizacji, naszej i nie naszej. I to ma być interesujące? Otóż, moim zdaniem, nie jest: równie dobrze mogłaby powstać książka o Indianinie próbującym porozumieć się z Japończykiem w X wieku – artystycznie zamysł jest może i wartościowy, poznawczo tym bardziej, ale całość zwyczajnie się nie broni. Nie mam się jak w to wczepić, bombardowany obcością, i chyba nigdy nie zdołam. Dwa kompletnie obce mi byty złażą się, próbują porozumieć, mają jakieś konflikty i tak dalej – puśćcie mi film po chińsku, doznam podobnego wrażenia. I nie mówię tutaj o prostym „mnie się nie podoba” – czuję się odrzucony poznawczo, intelektualnie, emocjonalnie.

Dukaj: Rozumiem, o co Ci chodzi. Tu wyłazi na wierzch różnica naszych korzeni literackich, tego, co nas bawi, co uruchamia silnik wyobraźni. Bo dokładnie to, co Ty widzisz nieinteresującym, dla mnie jest fascynujące.

Oglądasz film po chińsku – to dla Ciebie trująca dawka obcości, dziwności. Ale do takich nieszczęśników jak ja, którzy latami (dziesięcioleciami) zatruwali się systematycznie coraz silniejszymi obcościami – właśnie dopiero uderzenie o mocy Wattsowego dociera. Przeszliśmy wszystkie pośrednie etapy, nudzimy się na nich. A to jest bój na samej granicy, przesuwanie tej granicy.

Wrzucisz filharmonicznego melomana na koncert thrash metalu i usłyszy tylko jednostajny łomot. Fan zaś będzie godzinami gadał o subtelnościach basu i perkusji.

Tak to mniej więcej widzę.

Orbitowski: Nie dostrzegam tej walki. To znaczy, widzę ją jeszcze u Wattsa, ale można ją łatwo przepchać jeszcze dalej. Idealna książka o obcości, o kontakcie z obcym będzie po prostu niezrozumiała w każdym calu, od części gramatyki nawet. Zwyczajnie, rzędy słów-nie słów złożonych w niby-paragrafy albo mieszanina scen, których nie sposób pojąć. Mało tego, gdy czytelnik zdoła stworzyć jakikolwiek logiczny ciąg interpretacyjny, nie pomijając żadnego kluczowego elementu, autor ponosi klęskę – wypowiedział się bowiem w znanym nam języku o sprawach, które jednak rozumiemy.

Dukaj: Tak, to jest dokładnie ten paradoks. I cała sztuka w coraz bardziej wyrafinowanych próbach obejścia owej niemożliwości.

Wiesz, zasadniczo każdą ambitniejszą literaturę można skwitować jako próbę czegoś niemożliwego: oddania życia w słowach, wejścia w głowę drugiego człowieka, zamrożenia emocji w statycznym opisie itd. Po co się porywać?

Ano, cała frajda w próbowaniu.

Orbitowski: Wydaje mi się, że trochę naginasz. Czym innym jest próba opisania czegoś nam znanego lub wyprowadzonego z tego, co jest znane, a czym innym – ta sama próba w odniesieniu do opisania nieopisywalnego. Tu paradoks zaczyna się na słowach. A konsekwencją jest Watts lub hiperWatts – im lepiej, tym mniej wiemy, najlepsza jest obcość totalna, niezrozumienie. Żeby przytulić się do Twojego muzycznego przykładu: docieramy w końcu na koncert, gdzie ludzie po prostu wrzeszczą, czymś się tłuką, a jeśli słuchacz rozpozna w tym harmidrze znane sobie tonacje i szkoły komponowania, powinien domagać się zwrotu za bilet.

Zarazem obie wizje są znakomite: przyszłości ludzkości (oczywiście fantazyjnej, nie realnej, o czym świadczy motyw z wampirami) i Obcych, którzy są obcy naprawdę; kłopot w tym, że samo zderzenie zgrzyta. Watts wizje zderza i ponosi klęskę, łączy kabelki, ale zamiast wybuchu bomby pod samo niebo otrzymujemy głuchy trzask. Dwa świetne komponenty złożyły się na niewypał.

Druga część, dziejąca się na Ziemi, powinna być wolna od tego błędu, bo nie mam wątpliwości co do talentu Wattsa i skali jego wyobraźni. Tu jednak zwyczajnie przeszarżował – miałem wrażenie, że obcuję z katalogiem pomysłów, próbą olśnienia mnie własną błyskotliwością. Być może z tego właśnie powodu najlepiej czytało mi się suplement.

I masz rację, Jacku, to kosz pełen cukierków. Zjadłem go, bolą mnie zęby i ciut mdli.

Wit Szostak: Na początek spojrzenie ogólne, które pozwoli mi uśpić czujność Jacka. Książka zrobiła na mnie duże wrażenie na poziomie konceptów, choć miałem cały czas poczucie, że forma powieściowa raczej przeszkadza autorowi, niż pomaga. Znacznie lepiej wyszłoby to w innym gatunku literackim, jak np. „esej fantastyczny” czy coś takiego. Katalog pomysłów, które Watts jakby na siłę wtłacza w fabulację. Jak dla mnie zaowocowało to trudną do ukrycia pretekstowością postaci i wątków. Ale o tym później, bo sprawa wymaga gruntownego omówienia.

Dukaj: No to żeby nie wyszło, że jako jedyny bezkrytycznie chwalę, dorzucę łyżkę dziegciu.

Jak dla mnie, nie do końca sprawdza się styl narracji. To nie jest zarzut ani do autora, ani do tłumacza, ale konstatacja rozbieżności kulturowej. Większość współczesnej hard SF ma w genach stylistykę cyberpunkową – co więcej, język cyberpunka wszedł w ogóle do kultury informatyków, mediów elektronicznych, całego kulturotechu, ba, młodzi naukowcy z krajów anglojęzycznych piszą tak na swoich blogach; stąd idzie to już powrotną falą do SF. Po angielsku brzmią więc takie frazy naturalnie, wiarygodnie. Tymczasem w polskiej kulturze literackiej żargon naukowy przetykany wulgaryzmami, kolokwializmami, skrótami wziętymi z popkultury i subkultur nastolatków rzadko się sprawdza, trzeba tu wielkiego wyczucia i dodatkowego luzu, kreatywności językowej.

A może to po prostu kwestia natężenia (Egan, Doctorow, Stross – oni wszyscy tak piszą).

Inna rzecz, że tłumaczenie czasami gubi się w tych kolokwialnościach, nie łapie wszystkich znaczeń, zwłaszcza w szybkich dialogach. Przykładowo na stronie 261 „You?” Michelle nie odnosi się do Sarastiego (you = ty), ale do ludzkości z wypowiedzi Sarastiego (you = wy).

Orbitowski: Wspominałem już o tym, wulgaryzmy odgrywają tutaj istotną rolę. W takim „kurwa mać” jest jakaś bezpośredniość, coś, co wyłazi z emocji człowieka. I właśnie przeklinanie, dosadność wypowiedzi odbieram jako echo człowieczeństwa… a także sympatyczne nawiązanie do postaci marynarzy, płynących ku nowym lądom.

Szostak: Po wylaniu dziegciu czas na miód, którego z dziegciem lepiej nie mieszać. Na dziegieć czas jeszcze przyjdzie.

Po pierwsze, genialna jest idea (i jej rozwinięcie) żargonauty. Z początku wygląda ona niewinnie, bo profesja Siriego sprawia wrażenie zwykłego, usługowego fachu. Jednak to, jak Watts rozwija ten koncept, budzi największy szacunek. Te rozmowy z Bandą, uwagi o tym, że z całej załogi tylko Susan stara się nie mówić we własnym języku, tylko dostosować się do rozmówcy, wreszcie rola Siriego jako łącznika wszystkich tych indywidualności z Tezeusza – duże brawa. Jak głęboko Watts wszedł w temat, widać choćby w momencie, kiedy Siri raportuje, że w swym opowiadaniu historii o Tezeuszu również pełni rolę syntetyka, tłumacząc żargony członków załogi na język ogólnie zrozumiały. Watts wspina się więc umiejętnie na poziom, gdzie może wprowadzać wątki dyskursu metaliterackiego, nie uciekając się jednocześnie do zgranych przez awangardę eksperymentów formalnych.

Rola żargonauty nakreślona jest w złożony sposób, bo koniec końców syntetyk pokazany jest jako ubek raportujący na Ziemię, konieczny, choć uciążliwy element każdej misji.

Wreszcie porywająca jest komplementarność, jaka pojawia się pomiędzy koncepcją żargonauty jako chińskiego pokoju a ideą kwestionującą samoświadomość.

Dukaj: Żargonauta jest tu kolejnym w ciągu rozwiązań tego paradoksu SF o Kontakcie, o którym mówiłem Łukaszowi: opiszesz obcość – nie jest obca. Więc Łukasz ma absolutnie rację: oni wszyscy na Tezeuszu są wzajem dla siebie Obcymi. A my dostajemy już interpretację, tłumaczenie, wersję poskładaną we łbie żargonauty nie do końca przecież świadomego, co składa nawet z tych podsłuchiwanych rozmów.

Widzę to jako stopień pośredni między literaturą – umownie mówiąc – solarisową, w której rozkładamy ręce przed Nieznanym i pozostaje nam podziwianie jego rozmaitych manifestacji oraz gry rorschachowe, freudowskie, z pełną świadomością, że to NASZE gry, a literaturą z tradycji egzystencjalistów: każdy człowiek to Obcy, twoja żona to Obcy, twoje dziecko to Obcy, spojrzysz z rana w lustro – i własne odbicie też podejrzane.

Owo przeczucie rozgrywa od dawna literatura realistyczna. SF ma natomiast w arsenale chwyty, żeby ominąć żmudne metafory i sztuczne konstrukcje fabularne.

« 1 2 3 4 … 7 »

Komentarze

19 IV 2010 02:09:48

" gospodarka drexlerowska (a zatem dzięki rewolucji nano większość ludzkości żyje w komforcie, nie pracując) " - eh , widać że urodziłem się za wcześnie ;-)

03 V 2012 09:54:16

Z lekką zgrozą przeczytałam zarzuty o obcości hybrydowych bohaterów "Ślepowidzenia". A to dlatego, że dla mnie są jak
najbardziej "swoi", "bliscy" i "zrozumiali" (oczywiście łącznie z zaakceptowanym przeze mnie faktem, że Siri ich nieco "przetłumaczył" na potrzeby osób z zewnątrz - niejednego IRL trzeba tłumaczyć).
Wszyscy mają swoje charaktery, wyraźne cechy, słabości, zalety, są pełnowymiarowi (również każda z osobowości Bandy
oddzielnie).
Powieść jest o naukowcach w akcji, no to się zajmują nauką! Oraz trudnymi relacjami międzyludzkimi (doprawdy trudno jest romansować z Michelle, kiedy susan się wpycha na interfejs, nieprawdaż?)
Strach się bać, najwyraźniej za bardzo jestem nerdem i za dużo czasu z nerdami spędzam, skoro nijak się tej obcości w załodze Tezeusza dopatrzeć nie mogę :D

A z Sirim to mam wręcz problem: zastanawiam się, na ile on miał być bardziej "inny", tylko autorowi nie bardzo wyszło, a na ile ja źle rozumiem. Bo dla mnie Siri nie jest "inny" na jakimś głębszym, patologicznym poziomie (czy już powinnam się niepokoić?...;) ) Nawet nie do końca przekonuje mnie wyjaśnienie autora, że Sarasti Siriego "zmienił", bo już Keeton, który nie oddzwania do umierającej Chelsea - to nie jest "idealnie imitujący zachowania odpowiednie" syntetyk tylko po prostu facet
sparaliżowany sytuacją, która go przerosła. Dla mnie psychikę Siriego da się wyjasnić nawet bardziej przez traumatyzującą i stygmatyzującą operację i reakcję rodziny (ojciec ucieka od problemu, matka piętnuje dziecko jako "nie takie", obwinia je i męża, bo tak naprawdę obwinia siebie) niż po prostu stwierdzeniem "operacja mechanicznie uszkodziła mu mózg, dając patologiczny efekt". Bo czegoś takiego nie uleczyłaby chyba terapia szokowa Sarastiego?
Siri zapewne odstaje nieco od "naszej" psychologicznej normy, ale w realiach SF chyba trzeba by czegoś więcej, żeby był aż tak "inny", jak usiłuje nas przekonać jego otoczenie i on sam.

Dla mnie język "Ślepowidzenia" nie jest "dziwny" w stopniu większym niż język, którym mówią istniejący specjaliści w
istniejącym świecie (wchodząc w rzeczywiste relacje między sobą). Być może język filozoficznych konstrukcji można obejść metaforą, ale języka przyrodniczego nie - bo on po prostu opisuje realnie istniejące obiekty i zjawiska. Trudno udawać, że ich nie ma, tylko dlatego, że mają "dziwne" nazwy.

Nie wydaje mi się, żeby przeszkodą w lekturze "Ślepowidzenia" mógł być brak oczytania w klasyce gatunku (SF). Ludzie latają w kosmos, może nie na spotkanie z Obcymi, ale to jednak jest dużo bardziej rzeczywista sytuacja niż "Byli sobie elf, krasnolud i czarodziej".

Natomiast na pewno były chwile, kiedy żałowałam, że moja wiedza na tematy przyrodnicze nie jest głębsza (nadal w zakresie popularnym, ale jednak na wyższym poziomie). To jest książka o przyrodnikach, więc siłą rzeczy, jak się nie nadąża za wywodem, to się nie wyłapie wszystkich smaczków. To jak czytać Parnickiego bez znajomości historii. Niby można, ale po co ;)

Dodaj komentarz

Dodaj komentarz FB

Najnowsze

Rynsztokowo: No to grzejemy…
Marcin Knyszyński

5 III 2023

Irvine Welsh, Szkot z Edynburga, zadebiutował dokładnie trzydzieści lat temu powieścią opartą bardzo mocno na swoim własnym życiu. Czyli na wspomnieniach z końca lat siedemdziesiątych, kiedy to heroina była „naturalnym elementem jego otoczenia” i sposobem na życie w Leith, jego rodzimej dzielnicy. Powieść ta, napisana po angielsku, szkocku i miejscami twardą miejscową gwarą z Leith, kojarzona jest u nas przede wszystkim z jej kinową ekranizacją. Mocną i nie pozostawiającą obojętnym.

więcej »

Odłóż telefon, sięgnij po książkę
Julia Krawiec

4 III 2023

Otaczają mnie ludzie twierdzący, że nikt już nie czyta tyle co kiedyś. Słysząc takie stwierdzenie raz po raz uświadamiam sobie, jak mało wiedzą oni o dzisiejszej społeczności czytelniczej, która oczywiście jest inna od tej, jaką pamiętają nasi rodzice czy dziadkowie, ale wciąż jest i działa… czasem nawet zbyt skutecznie.

więcej »