„Królestwo” to opowieść o przetrwaniu w rzeczywistości skrajnie opresyjnej, w okupowanej Warszawie, w której przeżyć mogą najsprytniejsi albo najbardziej bezwzględni. Narracja prowadzona jest z punktu widzenia drugoplanowych postaci znanych z „Króla” – Ryfki i Dawida, czyli odpowiednio kochanki i syna znanego z poprzedniej powieści Jakuba Szapiro, żydowskiego boksera i przywódcy przestępczego półświatka. Udało się Twardochowi wiarygodnie pokazać lata okupacji z perspektywy warszawskich Żydów; niemal czujemy ich zwierzęcy strach tak przed okrucieństwem Niemców, jak i podłością Polaków. Nie jest to obraz przyjemny, i do tego, jak to zwykle u Twardocha bywa, mocno przejaskrawiony – do czego zresztą pisarz ma pełne prawo. Polacy są tutaj wyjęci jak z książek Jana Tomasza Grossa, ich negatywny obraz przewyższa nawet ten znany z „Mausa” Arta Spiegelmana, gotowi są każdego napotkanego Żyda zabić, okraść albo wydać Niemcom. Czasem tylko „wśród starych pepeesiaków” można spotkać przyzwoitych Polaków. Niemniej liczenie na pomoc z ich strony jest jak rosyjska ruletka, i to taka, w której tylko jedna komora magazynka jest pusta. Taka optyka może być słusznie uznana za krzywdzącą, być może też taka jest autorska strategia – wywołać reakcję u tych odbiorców, którzy takie podejście określają mianem pedagogiki wstydu. Natomiast inni tylko jej – i autorowi – przyklasną.

Polakom obrywa się nie tylko za antysemityzm, także za „kraj z papieru”, którego władze przekonywały o mocarstwowości, a którego rząd w pierwszych dniach września zwiał z Warszawy. Dla równowagi, w powieści padają dość nieprzychylne słowa wobec Ślązaków (co może być zaskoczeniem, znając autorskie sympatie), jako „bardziej gorliwych od Niemców” podczas wojny. Kpi się też z Żydów, którzy popadają w przesadę w pragnieniu asymilacji i stania się Polakami – generalnie przybieranie obcej tożsamości jest wartościowane negatywnie.

„Królestwo” jest dobrze napisaną powieścią – znajdziemy w niej skomplikowane postacie o złożonych motywacjach, niebanalną (i niechronologiczną) fabułę, wreszcie niepodrabialny język – Twardoch znalazł własny, oryginalny styl, świadczący o dużej świadomości literackiej i coraz lepszym warsztacie, ale zarazem mocno osobisty, będący echem wewnętrznych bojów. Niektóre sceny, niesamowicie „filmowe” czy obdarzone olbrzymim ładunkiem emocjonalnym, zostaną w czytelniku na długo – zwłaszcza, niestety, te wystawiające bardzo niechlubne świadectwo naszemu człowieczeństwu.

Poza dobrze oddanymi realiami Warszawy okupacyjnej (a zwłaszcza jej podziemnego królestwa piwnic i bunkrów), znajdziemy w powieści też wątek śląski (wątek Jorga Konopki) i ukraiński (wątek Mirona Maslanczuka). I Ślązak, i Ukrainiec mają wojenne grzechy na sumieniu, z uczestnictwem w pogromach włącznie, ale po zapoznaniu się z całością ich historii nie ośmielamy się rzucić kamieniem. Zło u Twardocha to w równym stopniu wynik autonomicznej decyzji, co efekt zewnętrznych uwarunkowań, w tym narzuconej przez wychowanie narodowej tożsamości. A „Polacy i Żydzi istnieją nie bardziej niż Czerwony Kapturek albo Bóg, którego oczywiście wcale nie ma. Tylko ja jestem i istnieję, w szarości” – pełno w książce takich konfesyjnych wyznań, świadczących o żarliwej „antywierze”, głoszonych z perspektywy narratora, czy raczej narratorki – kolejnej u Twardocha personifikacji nicości czy metafizycznej pustki. Ciekawym zabiegiem jest użycie słowa „wteraz”, określającego czas czy perspektywę narracji i uzasadniającego narratorską wszechwiedzę – podobne triki literackie pamiętają czytelnicy „Morfiny” i „Dracha”.

Odrobinę nadziei dają okruchy elementarnego człowieczeństwa, miłości polegającej na trosce i opiece, mającej większą wartość od miłości erotycznej – ta ostatnia to zazwyczaj wyłącznie towar. W wątku kilkunastoletnich szmuglerów (Heli, Lejba i Dawida) brzmią echa utopijnych marzeń z lat raczej sześćdziesiątych niż czterdziestych – dzieciaki „antysystemowo” zarabiają na przemycie żywności do getta, zyskiem dzielą się charytatywnie z najbiedniejszymi, a własną zażyłość łączą z miłością fizyczną – nie wiem, czy autor nie posuwa się za daleko, opisując miłosny trójkąt czternastolatków.

Prawdopodobnie „szarość” narratora/narratorki ma symbolizować brak prostego podziału na dobro i zło, a także „ujednolicenie” sensu (czy raczej jego braku) każdej ludzkiej biografii – każdy, dobry czy zły, kończy tak samo. Niemniej, chciałbym wierzyć, że stanowi jakiś „kolorystyczny postęp” w porównaniu do „czarnych bogów” z Morfiny czy podziemnego Dracha ze śląskich kopalni… Biorąc pod uwagę, że z powieści na powieść brutalność jest coraz bardziej podkręcana, trudno o taką nadzieję. Nie wiem, na ile taki obraz świata i Polaków wynika z autentycznych przekonań autora, na ile jest strategią pisarską, a na ile rozpaczliwym pytaniem o jakikolwiek, wykraczający ponad biologię i przetrwanie, sens.