W 2011 roku, po ćwierćwieczu milczenia, Janusz Szablicki wrócił na półki księgarń „Parkiem”. Nikt nie słyszał o tym powrocie? Nie ma co żałować…
Wątpliwa reklamówka
[Janusz Szablicki „Park” - recenzja]
W 2011 roku, po ćwierćwieczu milczenia, Janusz Szablicki wrócił na półki księgarń „Parkiem”. Nikt nie słyszał o tym powrocie? Nie ma co żałować…
Janusz Szablicki zadebiutował w 1972 roku opowiadaniem „Gra w berka”, opublikowanym na łamach „Młodego Technika” pod pseudonimem Janusz Zych. W 1978 udało mu się wydać w Naszej Księgarni, w serii Stało Się Jutro, zbiór opowiadań „Konflikt”, grupujący sześć tekstów, z czego dwa rodem z „Młodego Technika” – wspomnianą „Grę w berka” i tytułowy „Konflikt”. Za PRL-u Szablicki opublikował jeszcze dwa zbiory – oba w wydawnictwie „Śląsk”: „Trzecie stadium ewolucji” w 1980 i „Dla każdego inny raj” w 1984. Żadna z tych książek nie była literackim wydarzeniem. Opowiadania były dość siermiężne, oparte na średnich pomysłach, z dyskusyjnymi tezami (np. w „Misji” kobiety interesują bohatera „w takim samym stopniu, jak chyba większość przeciętnych, normalnych mężczyzn: miłe urozmaicenie dnia powszedniego, potrzeba sprawdzenia się, nic więcej”), staroświeckim podejściem do techniki (w razie braku niezbędnego do startu „sprzężenia nawigacyjnego” „kieruję się jedynie słońcem”; kosmiczną trasę planuje się na rozwijanym na połowę pulpitu papierowym patrogramie), kiepską psychologią postaci i wątłą fabułą. Dziś już praktycznie nikt o nich nie pamięta, bo i nie ma po co.
Jak się po latach okazało, Szablicki wcale nie przestał pisać opowiadań. Po prostu nikt ich nie chciał publikować. W końcu, w akcie desperacji, w roku 2011 wydrukował własnym sumptem w wydawnictwie Radwan niedużą książeczkę o tytule „Park”. Jak zgaduję, jej sprzedaż była znikoma, a warunki umowy nieciekawe finansowo (Radwan z hukiem zniknął z rynku w 2013 roku), w związku z czym kolejne książki – zbiór opowiadań „Rodzaje inwazji”, powieść „Pokrętne ścieżki bogów” oraz popularnonaukowy „Zarys ewolucji obrazu Wszechświata” – ukazały się już wyłącznie w wersji elektronicznej.
„Park” składa się z dwóch tekstów – tytułowej mikropowieści oraz opowiadania „Test”. Akcja obu utworów toczy się w chorzowskim Parku Śląskim, ówcześnie noszącym nazwę Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku im. gen. Jerzego Ziętka. „Park”, napisany w okolicach 2006 roku (można to poznać choćby po tym, że jeszcze działa kolejka linowa, definitywnie zamknięta w 2007), wygląda wypisz wymaluj jako reklamówka śląskiego przybytku, autor bowiem punkt po punkcie odhacza kolejne atrakcje i drobiazgowo opisuje alejki, roślinność i zabudowania. I w tej gorliwości nie przegapia chyba dosłownie niczego, zahaczając okiem bohatera nawet o większe, charakterystyczne kępy krzaków. Momentami odnosi się wręcz wrażenie przepisywania sloganów z jakiegoś folderu.
Fabuła mikropowieści jest cieniutka. Ot, spacerowicze niespodziewanie orientują się, że nie są w stanie wyjść z parku. Więzi ich kolista, niewidzialna bariera energetyczna. Krążą więc po okolicy, sprawdzają, jak sytuacja wygląda przy innych wyjściach, dyskutują. Dociekają przyczyn zjawiska. Jedzą. Obserwują. Rozmyślają. Łączą się w grupy, rozdzielają, tworzą teorie spiskowe. I znów jedzą. Albo spacerują, dzieląc się nietypowymi spostrzeżeniami. Po czym – po upływie nieznanego czasu, bo wysiadły zegarki, komórki i ogólnie sprzęt mechaniczny – bariera po prostu sobie znika, a tekst kończy się dość cienką konkluzją, która w zasadzie niczego nie wyjaśnia.
Że zdradzam fabułę? Nie przesadzajmy. Jej clou przecież i tak znalazło się na fatalnej okładce, złożonej z wielkiego tytułu, niedużego, bohomazowatego rysunku zsuwającego się z krawędzi książki, oraz mnóstwa koloru niebieskiego. Ów rysunek przedstawia zaś dwa dinozaurze łby, między którymi para zielonych ufoków spawa – czy też raczej traktuje magiczną różdżką – pancerz prymitywnej, przedpotopowej rakiety. Dinozaury co prawda sugerują jakąś traumatyczną rozrywkę, w której goście z kosmosu muszą bronić się przed głodnymi gadami patykiem emitującym żółte przecinki, ale w rzeczywistości rzecz jest znacznie bardziej przyziemna. Dinozaury są bowiem z plastiku i stoją na trawiastym wzgórku jako absolutnie nieruchoma dekoracja. Ufoki natomiast… No cóż, też zasadniczo nie występują w treści. Pojawiają się raczej jako sugestia rozwiązania zagadki pola siłowego.
Jałowa, pozbawiona „momentów” fabuła (już nawet nie myślę o scenach seksu – tu po prostu nic konkretnego się nie dzieje), rozdmuchująca w mikropowieść słabiutki pomysł, godzien w najlepszym wypadku kilkunastostronicowego opowiadania, to nie jedyny mankament „Parku”. Innym jest fatalnie nieporadny język. W wielu miejscach odnosi się wrażenie, że autor chciał koniecznie błysnąć literacko, i z tej chęci wzięły się tasiemcowe zdania, pstrzone słowami próbującymi przekonać czytelnika, że oto ma do czynienia z erudytą. Przynosi to jednak kompletnie przeciwny efekt. Narracja wychodzi sztuczna, dęta, chropowata. Co gorsza zdania, częstokroć wlokące się przez pół akapitu, mają krosty w postaci słów irytująco staroświeckich (jednakowoż, wtenczas, onegdaj, kontenans, człeczyna, interlokutor, zaambarasowany, zoczyłem, roztwieranie czegoś, notoryczne dreptanie gdzieś) oraz zdrobnień (pieniążki, bebeszki, psie kupki), stosowanych niekiedy w zupełnie kuriozalny sposób („- Słowo daję, jak się ten facio natychmiast nie zamknie, to mu chyba wreszcie przypieprzę kamyczkiem!”). Czyta się to więc średnio płynnie.
Obie powyższe tendencje – wtrętów staroświeckich i zdrobnieniowych – były notabene wyraźnie widoczne także w debiutanckim zbiorze opowiadań Szablickiego, ale ponieważ nie wyczuwało się ich aż tak mocno w dwóch kolejnych zbiorach, a w „Parku” znowu wylazły na wierzch, trzeba uznać, że chwilowa poprawa stylu wzięła się nie tyle z podciągnięcia się autora w warsztacie literackim, ile z wykonania porządnej poprawkowej roboty przez redaktorów „Śląska”. W Radwanie jednak redaktor najwyraźniej się nie przemęczał, podobnie zresztą jak korektorka, której udało się puścić nawet byka ortograficznego, więc wyszło jak wyszło.
I tutaj dochodzimy do zamykającego książkę opowiadania „Test”. W porównaniu z nim tytułowa mikropowieść nie wypada wcale tak źle. Bo „Test” jest literalnie o niczym. Ot, facet idzie po zmroku do parku i… zostaje porwany przez obcych. Po czym się okazuje, że w zasadzie to nie został porwany. Obcy zaś… sami nie do końca wiedzą, po co „porywają” ludzi. Koniec. Kropka. Z grzeczności przemilczę cisnący mi się na klawiaturę komentarz.
Więc jeśli ktoś chce przez sentyment rzucić okiem na nową książkę Szablickiego, może niech sobie – przez ten sam sentyment – mimo wszystko daruje ten gest.
