China Miéville wykorzystuje w tej powieści, chronologicznie trzeciej (po „Dworcu Perdido” i „Bliźnie”) ze świata Bas-Lag, swoje doświadczenie polityczne i lewicowe przekonania. Dzięki temu gorące spory między rozmaitymi frakcjami spiskowców są oddane bardzo realistycznie. Anarchizm, komunizm, kolektywizm – elementy tych ideologii możemy odnaleźć w dyskusjach robotników i prze-tworzonych skazańców, a opis imperium na skraju upadku, nękanego niepokojami wewnętrznymi, walkami między stronnictwami i niepomyślnie toczącą się wojną przywodzi na myśl Moskwę czy Sankt Petersburg A.D. 1917. Nie jest to jednak jedyna możliwa interpretacja, równie dobrze pasuje tu republikańska Barcelona A.D. 1938 – Miéville ze swobodą żongluje odniesieniami do różnych okresów historii i sprawnie łączy je w spójną całość. Okrucieństwa oddziałów milicji Nowego Crobuzon na terytoriach Tesh, ich znaczony zgliszczami i masowymi grobami szlak przez ziemie ludów niemających pojęcia o wojnie, nieunikniona eskalacja konfliktu – te opisy mogą kojarzyć się z zarzutami przeciwników amerykańskiej interwencji w Wietnamie (My Lai), a obecnie w Iraku i Afganistanie. Coraz liczniejsi Nowi Crobuzończycy – tak samo jak wówczas Amerykanie – przestają bowiem rozumieć, co ich wojska robią w oddalonym o pół świata Tesh. Tę „amerykańską” interpretację zdają się wspierać także opisy niespodziewanych i śmiertelnych taumaturgicznych ataków na ulicach, nerwowych reakcji władz i wprowadzenia Specjalnej Ofensywy (odpowiedniki amerykańskiej wojny z terrorem i Patriot Act?).

Brytyjski autor ukazuje także niebezpieczeństwa cywilizacji, nadciągającej „żelazną drogą” i zagrażającej małym, lokalnym społecznościom i zagubionym w dziczy plemionom, ich unikalnym kulturom i umiejętnościom. Dla opisania budowy linii kolejowych Miéville czerpie bowiem zarówno z historii transkontynentalnych kolei amerykańskich, przebijających się przez nieprzyjazne człowiekowi dziewicze obszary, jak i „kolejowej manii” w wiktoriańskiej Anglii, która tak oszpeciła – zdaniem Tolkiena – jej rustykalny krajobraz.

W sumie można uznać, że Miéville, z racji brytyjskości i uprawianego gatunku literackiego, jest swego rodzaju „anty-Tolkienem”. To, co prekursora fantasy odstręczało, jego dalekiego literackiego potomka pociąga: wielkomiejskość, przemysł, polityka, zmiana, rewolucja, brud – to wszystko jest przedmiotem fascynacji Miéville’a i odrazy (najlepiej ukazanej w rozdziale „Porządki w Shire” w „Powrocie Króla”) Tolkiena. Miéville świadomie odrzucił także zglajchszaltowany przez hordy naśladowców świat Śródziemia i „tolkienowskie” rasy elfów i krasnoludów, tworząc Bas-Lag, vodyanoyi, kaktusów, owadogłowe khepri… Nie wiem, czy porównanie tych dwóch autorów jest w tej chwili usprawiedliwione – wszak Miéville co prawda odniósł ogromny sukces literacki i jest sztandarową postacią tak zwanej New Weird, a i powieści o Bas-Lag tworzą luźną trylogię, ale o nieprzemijającej wartości jego utworów będzie można orzekać dopiero za jakiś czas.

Już teraz można jednak stwierdzić, że autor podejmuje ważkie zagadnienia, nie wykorzystując jednak okazji do stworzenia politycznej agitki, i umieszcza je w bogatym i żywym świecie. W rezultacie czytelnik otrzymuje powieść niejednoznaczną, wyrafinowaną, erudycyjną, z wielowątkową i zajmującą fabułą, z szeregiem różnorodnych postaci, którymi targają odmienne emocje, pasje i wizje, z wszystkimi wątkami zgrabnie zbiegającymi się w dwóch punktach kulminacyjnych. Jedynym momentem, w którym można zostać wybitym z rytmu lektury, jest początek zajmującej prawie 1/4 objętości książki retrospekcji między częścią III a IV, dotyczącej powstania oraz fenomenu Żelaznej Rady. Umieszczenie „powieści w powieści” jest jednak usprawiedliwionym zabiegiem literackim, dającym perspektywę i zrozumienie motywacji bohaterów.

Poza tym jednym elementem powieść nie ma słabych punktów. Dlatego wielka szkoda, że „Iron Council” nie zostało przetłumaczone i wydane w języku polskim, a co gorsza – nie zapowiada się, by ten stan rzeczy miał ulec zmianie. Dla chętnych do ponownego odwiedzenia Nowego Crobuzon „Iron Council” w oryginale powinno zatem stać się pierwszym zakupem nowego roku. W końcu jak zaczynać nowy rok, to czymś dobrym, prawda?